ĐIỀU KHOẢN TRỌNG TÀI THAM KHẢO VÀ LỰA CHỌN CHO CÁC DOANH NGHIỆP MIỀN TRUNG

                                                                                                                                Nguyễn Vĩnh Phú

                                                                                                       Tổng Thư ký Trung tâm

Trọng tài Thương mại Miền Trung

Trọng tài thương mại ngày nay đã trở thành một lựa chọn phổ biến trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại trên phạm vi thế giới, phán quyết của các trung tâm trọng tài có giá trị thi hành không chỉ ở nước sở tại mà còn có thể được công nhận và thi hành tại hơn 150 quốc gia và vùng lãnh thổ là thành viên Công ước New York 1958.

Tòa án và Trọng tài cũng đều là những hình thức giải quyết tranh chấp, giữ vai trò là một bên trung lập đối với các bên trong quan hệ tranh chấp. Nên về cơ bản thì kết quả của việc giải quyết tranh chấp của Trọng tài hay Toà án đều có những giá trị pháp lý như nhau. Thể hiện một số điểm cơ bản như sau:

1. Phán quyết Trọng tài hay bản án của Toà án đều mang hiệu lực pháp luật, ràng buộc các bên về mặt pháp lý và các bên có nghĩa vụ phải thi hành. Quyền lợi hoặc nghĩa vụ các bên khi được tài phán được pháp luật bảo vệ.

2. Phán quyết Trọng tài được thi hành theo quy định của pháp luật về thi hành án dân sự (Điều 67 Luật TTTM 2010).

Theo như quy định tại Điều 1, Điều 2 Luật Thi hành án dân sự sửa đổi bổ sung năm 2014 và Điều 67 Luật TTTM 2010 thì phán quyết trọng tài được thi hành theo quy định của pháp luật về thi hành án dân sự và thẩm quyền thi hành phán quyết, quyết định của Trọng tài thương mại thuộc về cơ quan thi hành án dân sự của Nhà nước Việt Nam.

3. Trong quá trình giải quyết tranh chấp thì Hội đồng trọng tài cũng như thẩm phán đều có quyền ban hành các quyết định áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời như: cấm thay đổi hiện trạng tài sản đang tranh chấp, kê biên tài sản đang tranh chấp, cấm chuyển dịch quyền về tài sản đối với tài sản đang tranh chấp,…( khoản 2 Điều 49 Luật TTTM 2010).

Các quốc gia khu vực Châu Á, Đông Nam Á đã hình thành các tổ chức trọng tài mang tầm quốc tế như: Trung tâm trọng tài quốc tế Singapore (SIAC), Trung tâm trọng tài quốc tế Hồng Kong (HKIAC), Trung tâm trọng tài Kualalumpur (nay là Trung tâm Trọng tài Quốc tế Châu Á – AIAC), Viện Trọng tài thuộc Phòng thương mại Thái Lan (TAI), …

Việt Nam hiện nay có khoảng 40 trung tâm trọng tài thương mại, phân bổ chủ yếu ở hai trung tâm tài chính là thủ đô Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh. Riêng Trung tâm Trọng tài Thương mại Miền Trung (MCAC) có trụ sở tại thành phố Đà Nẵng đã góp phần đẩy mạnh phương thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài tại khu vực miền Trung – Tây Nguyên Việt Nam.

Trong những năm qua, hoạt động trọng tài thương mại đã có nhiều chuyển biến tích cực tại Đà Nẵng và khu vực Miền Trung – Tây Nguyên. Các hội thảo về trọng tài thương mại đã thu hút nhiều doanh nghiệp, tổ chức luật sư và các hiệp hội tham gia. Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam tại Đà Nẵng cùng tổ chức Tài chính Quốc tế (IFC) và một số tổ chức khác đã triển khai nhiều toạ đàm, hội thảo về chuyên đề trọng tài, như hội thảo “Giải quyết tranh chấp bằng trọng tài và hòa giải – Phương án khả thi cho doanh nghiệp”, “Giải quyết tranh chấp bằng trọng tài và hoà giải bằng hình thức trực tuyến trên thế giới và Việt Nam hiện nay”.

Theo quy định của Luật Trọng tài thương mại năm 2010, một trong các điều kiện tiên quyết để giải quyết tranh chấp bằng trọng tài là “nếu các bên có thoả thuận trọng tài" (1). Thỏa thuận trọng tài có thể được xác lập dưới hình thức điều khoản trọng tài trong hợp đồng hoặc dưới hình thức thỏa thuận riêng (2).

Thoả thuận trọng tài có thể là điều khoản trọng tài trong hợp đồng hoặc thỏa thuận riêng biệt với hợp đồng, có thể xác lập khi chưa phát sinh tranh chấp hoặc sau khi đã phát sinh tranh chấp.

Không ít trường hợp thoả thuận trọng tài được các bên thiết lập nhưng lại rơi vào tình trạng là thoả thuận trọng tài vô hiệu hoặc là thoả thuận trọng tài không thể thực hiện được, nên dẫn đến mong muốn giải quyết tranh chấp bằng trọng tài của các bên bị ảnh hưởng.

Bên cạnh đó, điều khoản trọng tài cần có sự phù hợp với quy mô, phạm vi hoạt động… của từng loại hình doanh nghiệp, thương nhân. Nên việc xây dựng điều khoản trọng tài vừa đúng với quy định của pháp luật và thoả thuận phù hợp với đặc thù của mỗi loại hình doanh nghiệp là rất quan trọng.

Tác giả với những kinh nghiệm trong lĩnh vực trọng tài thương mại và dựa trên Luật Trọng tài thương mại năm 2010 (Luật TTTM) và Nghị quyết số 01/2014/NQ-HĐTP ngày 20/3/2014 của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn thi hành một số quy định của Luật TTTM (Nghị quyết số 01/2014) thì có 03 dạng điều khoản trọng tài mà các bên có thể lựa chọn để xây dựng điều khoản trọng tài:

1. Điều khoản trọng tài xác định tổ chức trọng tài cụ thể để giải quyết tranh chấp.

2. Điều khoản trọng tài không xác định tổ chức trọng tài cụ thể.

3. Điều khoản giải quyết tranh chấp vừa chọn trọng tài, vừa chọn toà án để giải quyết vụ tranh chấp.

Mỗi loại hình lựa chọn có những nội dung cụ thể, những thuận lợi như sau:

1. Điều khoản trọng tài xác định tổ chức trọng tài cụ thể giải quyết tranh chấp.

Đây là lựa chọn phổ biến và được các trung tâm trọng tài khuyến nghị trong Điều khoản trọng tài mẫu của mình, ví dụ như: “Mọi tranh chấp phát sinh từ hoặc liên quan đến hợp đồng này sẽ được giải quyết bằng trọng tài tại Trung tâm Trọng tài Thương mại Miền Trung (MCAC) theo Quy tắc tố tụng trọng tài của Trung tâm này”.

Thỏa thuận trọng tài trên bao gồm 2 nội dung quan trọng: Thống nhất về việc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài và đã xác định được tổ chức trọng tài cụ thể.

Đây là kiểu lựa chọn thuận lợi và hiệu quả nhất cho các bên trong hợp đồng, bởi khi đã xác định được tổ chức trọng tài cụ thể mà khi phát sinh tranh chấp thì bên khởi kiện có quyền gửi Đơn kiện đến trung tâm trọng tài đã chọn mà không cần phải thỏa thuận lại hay cần sự đồng ý của bị đơn.

Chọn điều khoản trọng tài mẫu với việc xác định chính xác tổ chức trọng tài luôn là lựa chọn tốt, nếu như các bên đã căn nhắc đến các yếu tố liên quan như: Phí trọng tài, khoảng cách địa lý, cơ sở vật chất và nguồn nhân lực của tổ chức trọng tài đó,….