NGUYÊN TẮC TỰ DO THOẢ THUẬN CỦA CÁC BÊN TRONG VIỆC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP BẰNG TRỌNG TÀI

NGUYÊN TẮC TỰ DO THOẢ THUẬN CỦA CÁC BÊN TRONG VIỆC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP BẰNG TRỌNG TÀI

Nguyễn Vĩnh Phú

Trọng tài viên Trung tâm trọng tài MCAC

Nguyên tắc đầu tiên trong việc giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài được Luật Trọng tài thương mại Việt Nam năm 2010 ghi nhận là: “Trọng tài viên phải tôn trọng thoả thuận của các bên nếu thỏa thuận đó không vi phạm điều cấm và trái đạo đức xã hội”.

Bên cạnh nguyên tắc thoả thuận thì trọng tài thương mại thì còn có các nguyên tắc riêng khác, như nguyên tắc không công khai, tức là luôn bảo mật các hồ sơ tài liệu vụ kiện, các thông tin trong quá trình giải quyết tranh chấp, phiên họp giải quyết tranh chấp chỉ có các bên liên quan mới được tham dự, phán quyết trọng tài không được công bố hay để truyền thông tiếp cận, đảm bảo uy tín cho các bên; nguyên tắc phán quyết trọng tài là chung thẩm – có hiệu lực thi hành ngay, mà không bị kháng cáo, kháng nghị,… như tố tụng toà án.

Nguyên tắc tự do thoả thuận này không chỉ ở hệ thống pháp luật Việt Nam mà đã có lịch sử hình thành, phát triển lâu dài trên thế giới đã tạo ra nhiều nét đặc trưng, linh hoạt và phổ biến .. của phương thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài.

Phương thức giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài đến nay đã tạo một cộng đồng rộng lớn với hơn 150 quốc gia và vùng lãnh thổ là thành viên của Công ước về Công nhận và Thi hành các Quyết định Trọng tài nước ngoài của Liên Hợp Quốc, được gọi tắt là Công ước New York 1958. Phán quyết trọng tài được các thành viên thuộc Công ước New York 1958 công nhận và thực thi, điều mà các bản án của Toà án Việt Nam không dễ làm được.

Khu vực Châu Á đã có các tổ chức trọng tài mang tầm quốc tế như Hiệp hội trọng tài Nhật Bản, Trọng tài thuộc Phòng thương mại Thái Lan, Trung tâm trọng tài quốc tế Hồng Kong, Trung tâm trọng tài Kualalumpur, Trung tâm trọng tài quốc tế Singapore, Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam…

Việt Nam đã ban hành Luật Trọng tài thương mại năm 2010 và nhiều văn bản hướng dẫn đã thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển của Trọng tài, tạo sự hoà nhập với xu hướng phát triển chung của thế giới. Hiện nay cả nước có hơn 40 trung tâm trọng tài thương mại, nhưng chủ yếu là ở 2 trung tâm kinh tế, tài chính lớn là Thành phố Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, trong đó Trung tâm Trọng tài Thương mại Miền Trung (MCAC) đã góp phần đẩy mạnh phương thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài tại khu vực miền Trung Việt Nam.

Trong thời gian qua, các hoạt động liên quan đến trọng tài thương mại đã có nhiều chuyển biến tích cực tại khu vực Miền Trung – Đà Nẵng, các hội thảo về trọng tài thương mại đã lôi cuốn nhiều doanh nghiệp, tổ chức luật sư và các hiệp hội, phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam tại Đà Nẵng cùng tổ chức Tài chính Quốc tế (IFC) và các tổ chức khác đã triển khai nhiều toạ đàm, hội thảo về chuyên đề trọng tài, như hội thảo “Giải quyết tranh chấp bằng trọng tài và hòa giải – Phương án khả thi cho doanh nghiệp”, “Giải quyết tranh chấp bằng trọng tài và hoà giải bằng hình thức trực tuyến trên thế giới và Việt Nam hiện nay”. Một số trường Đại học khu vực miền Trung cũng dần đưa các chuyên đề về trọng tài thương mại vào chương trình giáo dục để nâng cao hơn về kiến thức cho sinh viên, học viên của mình. Đoàn Luật sư thành phố Đà Nẵng trong năm 2020 đã mở 02 lớp bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho hơn 365 Luật sư với chuyên đề “Giải quyết tranh chấp bằng trọng tài và trọng tài quốc tế”, coi việc truyền tải phương thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài đến với khách hàng là các doanh nghiệp khu vực là một hoạt động thiết thực cần thiết…

Vậy điều khác biệt gì khiến phương thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài được các nền kinh tế phát triển trên thế giới tạo dựng bao thế kỷ qua và được phát triển mạnh mẽ Việt Nam?

Trên nền tảng nguyên tắc thoả thuận này đã tạo ra nhiều nét đặc trưng, linh hoạt .. của phương thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài:

Thứ nhất, Các bên trong tranh chấp được thoả thuận lựa chọn trọng tài viên (có vai trò tài phán như các thẩm phán) để giải quyết tranh chấp, đây là những người có kinh nghiệm, kiến thức chuyên sâu trong các lĩnh vực như: tài chính ngân hàng, kinh doanh thương mại, ngoại thương, kiến trúc xây dựng… Đây là cơ sở quan trọng để bảo vệ tốt nhất quyền lợi cho đương sự cũng như tham gia giải quyết vụ kiện hiệu quả, đúng đắn…

Thứ hai, các bên được quyền thoả thuận về địa điểm giải quyết tranh chấp ở bất kỳ tỉnh thành nào phù hợp cho mình, và có thể tổ chức các phiên họp giải quyết tranh chấp ở nước ngoài, dù địa điểm trọng tài ở Việt Nam. Các bên cũng được quyền thoả thuận về thời gian giải quyết tranh chấp với các yêu cầu về thủ tục rút gọn, rút ngắn quy trình tố tụng, tránh vụ kiện rơi vào tình huống kéo dài liên miên như chuyện thường ngày của tố tụng Toà án.

Thứ ba, nguyên tắc tự do thoả thuận còn giúp các bên được tự do lựa chọn ngôn ngữ tố tụng khi tranh chấp có yếu tố nước ngoài, tranh chấp của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Đại diện công ty, tập đoàn nước ngoài, luật sư quốc tế có thể tham gia dễ dàng trong quá trình giải quyết tranh chấp tại Việt Nam, đưa chúng ta xích lại gần hơn với quỹ đạo tố tụng trên thế giới. Toàn bộ hồ sơ pháp lý sẽ được phân tích, trình bày bởi chính ngôn ngữ gốc, tránh tình trạng “tam sao thất bản”, các bên được nói lên trực tiếp bằng tiếng nói của mình đến với các Trọng tài viên thông thạo ngôn ngữ ấy, điều mà các thẩm phán Toà án hiện nay không được phép, bởi tố tụng toà án là tiếng Việt.

Thứ tư, trường hợp các nhà đầu tư đến Việt Nam từ nhiều quốc gia, từ nhiều hệ thống pháp luật mà họ đã trãi nghiệm thì trong tố tụng trọng tài cho phép họ được thoả thuận việc áp dụng pháp luật của mình để giải quyết tranh chấp, phán xét hành vi pháp lý của họ, mà không bị ràng buộc bởi hệ thống pháp luật Việt Nam.

Thứ năm, các bên có quyền thoả thuận lựa chọn một trong khoảng hơn 40 trung tâm trọng tài ở các miền của đất nước để giải quyết vụ tranh chấp. Và các bên cũng được quyền xây dựng một thoả thuận giải quyết tranh chấp “nước đôi”, tức là quyền chọn trọng tài hoặc toà án để giải quyết tranh chấp khi phát sinh vụ kiện, tuỳ vào điều kiện nào có lợi cho việc giải quyết tranh chấp.

Tuy nhiên, giải quyết tranh chấp bằng trọng tài cũng phải đảm bảo các nguyên tắc chung của cơ quan tài phán, như các bên tranh chấp đều bình đẳng về quyền và nghĩa vụ, Trọng tài viên phải độc lập, khách quan, vô tư và tuân thủ pháp luật,... để đảm bảo tính tôn nghiêm cũng như tính pháp lý vững chắc của phán quyết trọng tài, của tổ chức đại diện pháp luật.

Như vậy, với sự trình bày trên đã thấy rõ việc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài đã tối đa hoá quyền thoả thuận của các bên, tạo nền tảng chính cho mọi hoạt động của tố tụng trọng tài, đã tạo nên sự khác biết và độc đáo của phương thức này. Và nguyên tắc này cùng với những ưu điểm khác khiến trọng tài thương mại trở thành khuynh hướng lựa chọn của các tổ chức, cá nhân ở các nền kinh tế thế giới năng động. Tác giả mong rằng sự phát triển của trọng tài thương mại, sự ra đời của Trung tâm Trọng tài Thương mại Miền Trung (MCAC) sẽ góp phần cho sự phát triển phương thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài tại khu vực miền Trung, Tây Nguyên.

Bài viết trên đã nêu rõ các nội dung liên quan đến Nguyên tắc tự do thoả thuận của các bên trong việc giải quyết tranh chấp bằng trọng tài. Chi tiết xin liên hệ: hotline 0935 925 068 hoặc email contact@mcac.vn.

Xem thêm:  Những vấn đề về trọng tài thương mại thể hiện trong Quyết định số 2616/2023/QĐ-PQTT ngày 21/12/2023 của Tòa án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh.